نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عماد شمس اله ¹
• حمید ماجدی ²
• زهرا سادات سعیده زرآبادی ³

¹ پژوهشگر دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

² استاد، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³ دانشیار، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: فقدان «سرزندگی» نوعی فقر است که توسعه‌ی پایدار را تهدید می‌کند. بر این اساس، امروزه خلق و ارتقای «سرزندگی»، به‌عنوان یکی از مهمترین اهداف برنامه‌های توسعه‌ی شهری دنبال می‌شود. این در حالی است که «سرزندگی شهری» در عرصه‌ی نظری به‌‌گونه‌ای مناسب مفهوم‌سازی نشده و یک مدل نظری ساختارمند و یکپارچه در ارتباط با آن‌ به‌ویژه در مقیاس فضاهای شهری(به‌عنوان مهمترین کانون‌های تبلور سرزندگی شهری) تدوین نگردیده است. در عرصه‌ی داخلی نیز، با وجود انجام پژوهش‌های متعدد، به دلایلی از جمله کمّی‌نگری بیشتر این پژوهش‌ها و عدم درک یا پذیرش سرزندگی به مثابه‌ی «یک کل» شکاف نظری مورد اشاره پابرجا است. بر این اساس، ضرورت تبیین سرزندگی بر مبنای یک لنز نظری «کل‌نگر» و مفهوم‌سازی مناسب آن بیش از پیش احساس می‌شود.

روش پژوهش: پژوهش پیش‌رو با هدف مفهوم‌سازی سرزندگی در مقیاس فضای شهری، طی مطالعه‌ای نظری-بنیادی و بر مبنای روش تحلیل محتوای متون، به‌گونه‌ای ساختارمند به بررسی ادبیات نظری جهانی می‌پردازد و بر این مبنا، «ابعاد»، «معیارها» و «شاخص‌ها»ی سرزندگی شهری را در قالب یک مدل مفهومی تبیین می‌کند.

نتایج و بحث: سرزندگی در مقیاس فضای شهری را در قالب یک «مدل پویای سه‌سطحی»، می‌توان مفهوم‌سازی کرد. سطح اول دربردارنده‌ی 3 بُعدِ «کالبدی-محیطی»، «عملکردی-مدیریتی» و «ادراکی-معنایی»، سطح دوم شامل 15 معیار و سطح سوم مشتمل بر 55 شاخص(با قابلیت کمّی‌سازی به-منظور سنجش سرزندگی) به‌همراه «شاخص‌های زمینه‌ای» می‌باشد. همچنین پویایی مدل پیشنهادی برمبنای توجه به عنصر «زمان» تعریف می‌گردد.

نتیجه‌گیری: بر مبنای یافته‌ها، هفت عامل کلیدی در تبیین سرزندگی شهری نقش دارند: 1) حرکت و پویایی، 2) رویدادها، 3) زمینه‌‌ای برای بروز، 4) حضورپذیری، 5) تنوع فعالیت‌ها، 6) انرژی شهر، 7) زندگی فعال خیابانی. آفرینش سرزندگی شهری نیز در گرو توجه به دیالکتیک و رابطه‌ی میان سه عنصر «انسان»، «فضا» و «فعالیت» می‌باشد. سرزندگی شهری، بر اساس مدل مفهومی پیشنهادی، دربردارنده‌ی «مجموعه‌ای از عوامل متعدد و به‌هم-مرتبط» است. به‌ بیان دیگر‌، سرزندگی چتر جامعیتش را بر تمامی کیفیت‌های مرتبط با یک فضای شهری اعم از کالبدی، عملکردی و معنایی می‌گستراند. بر این اساس ضروری است از آن تحت عنوان «فرامفهوم» یا «مفهوم فراگیر» یاد شود. این «دیدگاه کل‌نگر» نسبت به سرزندگی شهری می‌تواند ابهامات و آشفتگی‌های نظری پیرامون آن را تحدید کرده و به انسجام‌بخشی مبانی نظری آن کمک نماید.

کلیدواژه‌ها

• سرزندگی
• سرزندگی شهری
• مفهوم‌سازی
• مدل مفهومی پویا
• پژوهش کیفی

موضوعات

• معماری و شهرسازی

عنوان مقاله [English]

Conceptualization of vitality on the scale of urban space; Development of a dynamic conceptual model

نویسندگان [English]

• Emad Shamsollah ¹
• Hamid Majedi ²
• zahra sadat saeideh zarabadi ³

¹ Ph.D. Student, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

² Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

³ Associate Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction: Lack of "vitality" is a type of poverty that threatens sustainable development. Nowadays, the promotion of "vitality" is followed as one of the most important goals of urban development programs. This is despite the fact that "urban vitality" has not been properly conceptualized in the theoretical field and a structured theoretical model has not been formulated, especially in the scale of urban spaces (as the most important centers of crystallization of urban vitality). Even in Iran, despite conducting numerous researches, for reasons such as the extreme quantification of most of these researches and the failure to understand or accept vitality as a "whole", the mentioned theoretical gap persists. Based on this, the necessity of explaining vitality based on a "holistic" theoretical lens and its appropriate conceptualization is felt more than ever.

Research method: The upcoming research aims to conceptualize vitality in the scale of urban space, through a theoretical-fundamental study and based on the content analysis method, in a structured way, it examines the global theoretical literature and on this basis, it explains the dimensions, criteria and indicators of urban vitality in the form of a dynamic conceptual model.

Results and discussion: Vitality at the scale of urban space can be conceptualized in the form of a "three-level dynamic model". The first level includes 3 dimensions of "physical-environmental", "functional-management" and "perception-meaning". the second level includes 15 criteria and the third level includes 55 indicators(with the ability to quantify in order to measure vitality). It is accompanied by "contextual indicators".

Conclusion: Based on the proposed conceptual model, urban vitality includes a set of multiple and interrelated factors. in other words, its comprehensiveness umbrella extends its to all the qualities related to an urban space, including physical, functional and semantic. on this basis, it is necessary to mention it under the title of "meta concept" or "umbrella term". This holistic view of urban vitality can limit the theoretical uncertainties and confusions surrounding it and help to unify its theoretical foundations.

کلیدواژه‌ها [English]

• Vitality
• urban vitality
• conceptualization
• dynamic conceptual model
• qualitative research